Stress tijdens de zwangerschap
Iedereen weet tegenwoordig dat bepaalde gewoontes tijdens de zwangerschap slecht zijn voor het ongeboren kind. Zo wordt iedere vrouw verteld dat roken en drinken tijdens de zwangerschap de gezondheid van het ongeboren kind in gevaar kan brengen. Ook wordt er steeds meer aandacht besteed aan gezonde voeding. Zwangere vrouwen krijgen een lange lijst van voedingsmiddelen die niet meer gegeten mogen worden. Om gestrest van te worden!
Ironisch gezien wordt er aan dat laatste juist weinig aandacht besteed: stress tijdens de zwangerschap. Bij een bezoekje aan de gynaecoloog of verloskundige wordt vooral aandacht besteed aan de lichamelijke gezondheid van moeder en kind; naar de mentale toestand wordt vaak niet gevraagd. Dat is eigenlijk vreemd, aangezien onderzoek heeft aangetoond dat zo’n 80% van de zwangere vrouwen zich zorgen maakt over haar zwangerschap. Zo’n 6-10% van de zwangere vrouwen heeft zelfs zoveel angst tijdens de zwangerschap dat ze er dagelijks last van ondervinden. Ook depressie komt veel vaker voor bij zwangere vrouwen dan veel mensen weten, namelijk bij 8-12% . Het is aannemelijk dat deze getallen nog hoger liggen, aangezien veel vrouwen niet graag toegeven dat ze zich niet prettig voelen tijdens de zwangerschap. Een zwangerschap zou immers als een ‘roze wolk’ moeten voelen. Veel vrouwen geven echter aan dat ze eigenlijk best gestrest zijn en zich veel zorgen maken over zowel de zwangerschap, hun ongeboren kindje als de bevalling.
Binnen het Babylab van het Departement Ontwikkelingspsychologie van Tilburg University wordt onderzoek gedaan naar stress tijdens de zwangerschap. 190 moeders en hun partners worden vanaf het eerste trimester van hun zwangerschap gevolgd. Wij hebben hen gevraagd om tijdens de zwangerschap verschillende vragenlijsten in te vullen over hoe zij zich voelden en wat ze meemaakten. Toen de kindjes geboren waren zijn ze in het Babylab geweest om hun ontwikkeling te meten, met behulp van spelletjes en hersenmetingen. De kindjes zijn twee keer in het Babylab geweest, namelijk toen zij 2-4 maanden en 9 maanden oud waren.
Wij constateerden dat er veel vrouwen waren die zorgen hadden tijdens de zwangerschap, zogenaamde ‘zwangerschap gerelateerde angst’. Deze angst bleek toe te nemen naarmate de zwangerschap vorderde, vooral de angst voor de bevalling nam toe.Uit ons onderzoek bleek echter dat deze angst niet alleen vervelend is voor de vrouw zelf (en haar partner), maar ook effect heeft op de ontwikkeling van haar kindje! Zo heeft ons onderzoek uitgewezen dat angst tijdens de zwangerschap gerelateerd was aan een moeilijker temperament en meer problemen met zelfregulatie bij de kindjes, wanneer zij 9 maanden oud waren. Moeders die angstiger waren geweest tijdens hun zwangerschap rapporteerden dat hun kindjes meer huilden, moeilijker getroost konden worden en dat zij zelf lastiger in slaap kwamen. Daarnaast bleken de hersenen van kindjes die blootgesteld waren aan angst van de moeder tijdens de zwangerschap, sterker te reageren op geluiden die ze vaak hoorden dan kindjes van minder angstige moeders. Je zou dus kunnen stellen dat deze kinderen gevoeliger zijn voor geluiden en mogelijk minder goed wennen aan omgevingsgeluiden. Dit zou een mogelijke verklaring kunnen zijn voor hun lastigere temperament.
Gelukkig is er ook goed nieuws; meer mindful zijn tijdens de zwangerschap blijkt een positief effect te hebben. Uit ons onderzoek blijkt dat kindjes van moeders die meer mindful waren tijdens de zwangerschap juist een makkelijker temperament hebben en minder sterk reageerden op bekende geluidjes. Mindfulness cursussen tijdens de zwangerschap zouden daarom een positief effect kunnen hebben op de ongeboren kinderen, vooral voor kinderen van meer angstige moeders.
Het Babylab van Tilburg University is onderdeel van het Departement Ontwikkelingspsychologie en doet onderzoek naar de effecten van stress tijdens de zwangerschap op de hersenontwikkeling van kinderen. Ook doen wij onderzoek naar de emotionele- en cognitieve ontwikkeling bij jonge kinderen. Marion van den Heuvel werkt hier als promovenda onder begeleiding van Prof. Bea Van den Bergh.
BRON: Het Babylab van Tilburg University en Marion van den Heuvel
Subsidie voor onderzoek naar de effecten van mindfulness op angstreductie bij zwangere vrouwen
Een onderzoeksgroep van de UvA en UvA minds heeft een subsidie gekregen van €250.000 voor de RCT 'Ik ben van gedachten veranderd'. Het op Mindfulness-gebaseerde Bevalling- en Ouderschapprogramma (MBCP) voor angstige zwangere vrouwen en hun partner.
De onderzoekers ontvingen deze subsidie om de effecten van mindfulness op de reductie van angst voor de bevalling en de bevallingsuitkomsten te evalueren. Dit onderzoek is nodig aangezien angst voor de bevalling bij zwangere vrouwen een negatieve invloed heeft op het geboorteproces en de geboorte-uitkomsten van moeder en kind.
Het doel van dit onderzoeksproject is het MBCP-programma (Mindfulness-Based Childbirth and Parenting, afkomstig uit de VS) in de Nederlandse setting te evalueren o.a. op angstvermindering, een beter adaptief vermogen aan de bevalling en het jonge ouderschap, verbetering van de perinatale uitkomsten voor moeder en kind, en verlaging van gezondheidskosten.
In Nederland zegt 47% van de voor het eerst bevallende vrouwen angstig zegt te zijn voor de bevalling. Daarbij vreest 38% van alle zwangere vrouwen de baringspijn het meest. Wereldwijd vraagt 20% van de zwangere vrouwen om een medische interventie (keizersnee, ruggenprik, voortijdige inleiding van de baring etc.) zonder gegronde verloskundige indicatie, mogelijk om een natuurlijke bevalling met angst en pijn te vermijden.
De Nederlandse percentages van deze verzoeken zijn niet bekend, alhoewel er sprake is van toename van de verwijzingen vanuit de eerste- naar de tweedelijn vooral voor de niet-urgente kwesties tijdens de ontsluitingsfase van de bevalling.
Onderzoeksteam
Het betreft een promotietraject (Irena Veringa, verloskundige) en de bekostiging van de interventie (MBCP) en de referentiegroep (het programma Samen Bevallen).
Het onderzoeksteam bestaat uit prof. dr. Susan Bögels (UvA &UvAminds), prof. dr. Carmen Dirksen (Universiteit van Maastricht), prof. dr. Frans Oort (UvA), dr. Esther de Bruin (UvA), dr. Larissa Duncan (University of California), Nancy Bardacke MSc (University of California) en Irena Veringa MSc (UvA).
Screening van zwangere vrouwen zou geen slecht idee zijn. Want voor het ongeboren kind is een gelukkige moeder net zo belangrijk als een gezonde moeder, blijkt uit onderzoek van promovenda Marion van den Heuvel.
“De kinderen van mindful moeders zijn meer ontspannen.”
Drank en sigaretten tijdens de zwangerschap zijn tegenwoordig een doodzonde. Slecht voor het ongeboren kind. Hetzelfde geldt voor stress, alleen is dit veel minder bekend. Vreemd, vindt Van den Heuvel. “Angst en stress kunnen grote invloed hebben op de gezondheid van het ongeboren kind. Daar moet echt meer aandacht voor komen. We weten inmiddels dat stress slecht is voor ons zelf. Maar eigenlijk legt nog niemand de link dat het daarom ook slecht kan zijn voor de baby.”
Van den Heuvel is promovenda bij het babylab van Tilburg University. Samen met een aantal collega’s verricht zij onderzoek naar de gevolgen van psychologische stress tijdens de zwangerschap op het ongeboren kindje. De bevindingen zijn gepubliceerd in SCAN (Social Cognitive and Affective Neuroscience), een journal met een zogenaamde “high impact factor”.
Van den Heuvel: “Epidemiologische studies laten een verband zien tussen stress bij de moeder tijdens de zwangerschap en de kans op autisme en ADHD bij het kind. Wat je ook ziet is dat meisjes meer last krijgen van emotionele klachten. Jongens krijgen vooral klachten op cognitief gebied. Tegelijkertijd is er ook sprake van een omgekeerd verband. Mindfulness tijdens de zwangerschap heeft een gunstige invloed op de baby in ontwikkeling.”
Oversensitief of hyper alert
Voor het onderzoek werden 190 moeders met hun kinderen gevolgd. Tijdens de zwangerschap moesten de moeders vragenlijsten invullen over hun psychische gesteldheid. Twee maanden na de geboorte kwamen de kindjes naar het babylab voor testen en hersenonderzoek. Negen maanden later kwamen de kindjes terug voor nog een ronde testen en taakjes.
Van den Heuvel: “Terwijl de kinderen op de schoot van moeder of vader zaten moesten ze naar geluidjes luisteren. Voor het grootste gedeelte waren dat standaardpiepjes. Die werden onderbroken door andere geluidjes – omgevingsgeluiden, noisegeluiden, dat soort dingen. Wat je ziet is dat de hersenen van kinderen van angstige moeders blijven reageren op de standaardgeluiden en dat de kinderen van ontspannen moeders die geluiden wel registeren meer er veel minder op reageren. Kinderen van angstige moeders zijn mogelijk oversensitief of hyper alert. De kinderen van mindful moeders zijn meer ontspannen.”
De bevindingen werpen volgens Van den Heuvel ook een ander licht op kinderen met ADHD. “ADHD zou een gevolg kunnen zijn van een aanpassing van het ongeboren kindje aan verwachte stressvolle omstandigheden. Het kindje zit negen maanden in de buik en merkt het wanneer de moeder gestrest is. Doordat het mogelijk wordt blootgesteld aan stresshormonen en de hogere hartslag van de moeder ontwikkelt het stresssysteem van de foetus anders dan wanneer de moeder weinig stress kent. Enerzijds kan verwacht worden dat dit kind beter kan omgaan met stress, anderzijds is het zo dat het brein van een moeder die veel stress meemaakt beter functioneert wanneer er veel prikkels aanwezig zijn. Wanneer het die prikkels niet in zijn omgeving aangeboden krijgt gaat het kind zelf op zoek naar prikkels. Zo’n kindje kan later de diagnose ADHD krijgen, maar heeft zich eigenlijk in de baarmoeder perfect aangepast aan een stressvolle wereld. Alleen ontstaat er een probleem wanneer er onvoldoende prikkels worden aangeboden.”
Roze wolk
Het onderzoek werpt niet alleen een ander licht op een gedragsstoornis als ADHD, maar ook op zwangerschappen zelf. De heersende gedachte dat zwangere vrouwen op een wolk zweven, blijkt namelijk weinig wortels in de realiteit te hebben. “Er is een enorme variëteit aan reacties op een zwangerschap,” vertelt Van den Heuvel. “Bij elke vrouw zit wel een beetje stress, ook bij vrouwen die wel op een roze wolk zitten. Gaat het geen pijn doen, vindt mijn partner mij nog leuk na de bevalling, kan ik een goede moeder zijn? Dat soort vragen spelen een grote rol tijdens zwangerschappen maar krijgen amper aandacht. Naarmate zwangerschappen vorderen nemen dat soort angsten toe.”
“Verlos- kundigen vragen nooit naar de psychische gesteldheid van de moeder.”
Aan die angsten wordt weinig aandacht besteed. En dat is jammer, zo geven ook de moeders aan die deelnamen aan het onderzoek. “Verloskundigen vragen nooit naar de psychische gesteldheid van de moeder. Het enige waarnaar gekeken wordt is of het hartje van het kind klopt en of de moeders zich fysiek goed voelen.” Meer psychische begeleiding tijdens de zwangerschap is volgens Van den Heuvel dan ook geen overbodige luxe. Het kan de kans op emotionele problemen en verminderd cognitief functioneren voor het nageslacht verkleinen. “Dan denk ik vooral aan psychische screenings aan het begin van de zwangerschap.”
Mindfulness
Naast stress hebben de onderzoekers ook gekeken naar de invloed van mindfulness op moeder en kind. Mindfulness blijkt stress af te remmen. “Misschien moeten we gestreste moeders een mindfulness-cursus geven,” zegt Van den Heuvel, “om de negatieve effecten van stress te temperen of zelfs weg te nemen.” Zijn een psychologische screening en mindfulness bij zwangere vrouwen dan de manier om bijvoorbeeld ADHD te bestrijden? Zo ver wil Van den Heuvel niet gaan. “Eerst is er meer onderzoek nodig. Het liefst volgen we deze kindjes totdat ze 21 jaar zijn. Dan pas kun je echt zeggen of zich ook permanente stoornissen hebben ontwikkeld.”
BRON: Het Babylab van Tilburg University en Marion van den Heuvel
Klik HIER om naar www.ontspannenzwangerenbevallen.com te gaan
